Galerijen

Hoe ziet United Objects er uit door de ogen van een ander? Kris Philips probeerde het try-out project te vermijden, in de zomer van 2019, op de Zomeracademie bij Brussel. Later in Antwerpen liep ze er toch tegen aan. Ze plaatste haar ‘(On)interessante gedachte van de dag’, op 4 april, zo op haar Facebookpagina:

“Krista, wat zijt gij aan ‘t maken? Een visnet? Allez, laat het eens zien, kan de klas nog eens lachen.” De kleine corpulente trol met dikke bril, nasale stem, had gevraagd een siernapje te haken!!! Voor onze moeders. Voor bij de thee.
Toen ik besefte dat we thuis alleen koffie dronken nam ik een besluit.
Ik zou nooit nog iets met mijn twee linkse handen doen. Geen tekenen, breien, haken, knutselen.
Ik leefde mijn leven liever op de verbale weg.

Maar zoals de cyclus van de seizoenen, kwam het steeds weer terug. Zonder het besef dat het een trauma was. Het was er altijd weer.
Ook negen maanden geleden (een symbolisch getal) liep ik argwanend met een grote boog rond de vierkante Ikeatafels in Destelheide, tijdens mijn geliefde zomeracademie.
De uitnodiging om vierkanten te tekenen, en voorwerpen betekenis te geven voelden even bedreigend als het Coronavirus. Afstand houden. Door een samenloop van schrijfopdrachten, witte nijlpaarden en zwarte stiften op hun rug, moest ik wel. Tekenen. Niet volgens regels of wetten maar vanuit plezier om te ontdekken, vanuit je gevoel en je rijk van fantasie. 

Maanden later komt de eigenaar van die magie op mijn pad. Wat later aan mijn keukentafel. We zoeken naar een samenhang in dit bizarre verhaal.
Ik twijfel, niet aan zijn degelijkheid, maar aan mezelf. Weken later durf ik het toch: het huwelijk tussen het dikke beest en de stift. Negen maanden later nu, alweer, met een ongekend plezier.
Omdat in Coronavrijetijden vandaag 4 april er heel anders had uitgezien.
Dan waren alle United Objects van Hans Bossmann verzamelt in het MAS.
Ter compensatie, als fan, maakte ik met mijn hart in mijn handen twee “Ikeatafeltjes”. Apart kennen ze geen bestaan. Maar door de erfenis van Jaap Kruithof blijven ze voor altijd verbonden. Over de grenzen heen. 

Een puzzel. Twee stukken.
United Objects. Het project van Hans Bossmann.
Mijn klein gelukske.
Het symbool om door te gaan in alle twijfels.
Een oefenen in durven falen.
Een schuilplek in bange dagen.
Een yoga voor mijn gevoelig hoofd.
Een rust in de onrust.
Een loslaten.
Een zoeken naar dat wat een mens betekent.
Een zwart-wit verhaal in alle kleuren van de regenboog.
(Fragment uit: “De mevrouw van de vierkante ambassade”).

P.S. Mijn moeder heeft mijn “visnet” heel trots onder de koffiepot gezet.

Foto op de beginpagina: “Twee Ikeatafeltjes” door Kris Philips.

Er is een spannende overeenkomst tussen amateur-kunstwerken en een onbedoelde onvolmaaktheid in de wereld van alledag. 

Elke vierkante centimeter van de ruimte waarin wij leven is doordacht en vormgegeven door beleidsmedewerkers, stedenbouwkundigen, ingenieurs, ontwerpers, kunstenaars en marketingmensen. Allemaal volgens keurmerken en kwaliteitseisen. Zowel in de buitenruimte als in de binnenruimte, thuis of op het werk. Waar je ook bent, kijk om je heen en zie: stoeptegels of laminaat, bakstenen of latexverf, stoplicht of schemerlamp, lichtreclame en het merketiket op alle supermarktproducten in je koelkast. Probeer eens iets te zien dat niet bedacht, gemaakt en goedgekeurd is door mensen.

Alle bomen in je omgeving zijn gekozen en geplant. Elke bloem in je huis is het resultaat van kweek. Wolken in de lucht en water in de rivier lijken ontsnapt aan onze dadendrang, maar ook die zijn doordrongen van menselijk handelen. De wind die over land of zee komt, waait mee binnen als je de huisdeur opent. Van de wind wordt gezegd dat die begint bij de beweging van een vlinder aan de andere kant van de wereld. Insecten en alle andere dieren zijn net als wij, mensen, organisch gegroeid.

Thuis is de lege ruimte tussen plafond, vloer, muren en spullen onbepaald. Je kunt er naar eigen idee spullen in plaatsen en je er doorheen bewegen. Toch ontsnapt er van alles aan je controle. In een hoek weeft een huisspin. De kleur van de muurverf verkleurt elke dag, je ziet het niet. Op een dag doet de waterkoker het niet meer. Elke week stofzuigen. 

Heb je wel eens goed naar de achterkant van een verkeersbord gekeken? Naar een lichtreclame die alleen tl-buizen in het binnenwerk toont in plaats van een afbeelding? Een braakliggend stuk grond met een hek eromheen, een raam in de buitenmuur dat zo onzichtbaar mogelijk dichtgemetseld is maar toch blijft te zien? Een hoop willekeurig grof vuil op de stoep, een aardewerk design theepot waarvan stukken afgebroken zijn? Een uitgedroogde varen in een verbleekte plastic bloempot, een oude verflap?

Aan de achterkant van verkeersborden en de vergeten hoeken in je huis ontbreekt de pretentie om ‘goed’, ‘mooi’ of ‘juist’ te zijn. Ze zijn er bij de gratie van de voorkant of de ruimte er om heen. Ze vormen een ongeziene wereld zonder vooroordelen of economisch belang, een open ruimte voor wie weet wat. Precies dat maakt ze net zo betekenisvol als het spelen in onvolmaaktheid, wat de liefhebber kenmerkt.

Foto beginpagina: Bloemendaal aan Zee, 2016.

Vooral amateur kunstbeoefenaars die nog niet helemaal amateur zijn, de beginners, maken dingen met de meeste betekenis. Ze werken niet, ze spelen, hartstochtelijk en geconcentreerd, maar het resultaat is nooit perfect. Dat is niet erg want ze doen het puur uit liefhebberij, uit nieuwsgierigheid. Het fantastisch vinden om spelenderwijs zelf iets te maken is de betekenis. Ik houd van deze onvolmaakte werkstukken.

Spelenderwijs werken uit pure liefhebberij valt buiten de pretentie van (materialen)kennis, een juiste methodiek, buiten het oordeel van goede smaak en heeft niets met het Enige en Ware te maken. Het resultaat hoeft niet perfect te zijn zolang het fantastisch was om het te maken. De onvolmaaktheid van het resultaat bevestigt de authenticiteit van een beginnende amateur. 

In hun werk is een onbekommerdheid zichtbaar die je ook in werkstukken van kleine kinderen kunt aantreffen. Niemand op de wereld heeft om dat werk gevraagd, er is geen ander nut dan lekker zelf iets maken zonder te denken aan wat hoort en wat niet. De werken missen economische waarde, het bezit ervan geeft geen hoge status en zijn geen voeding voor identiteit of leefstijl. Daardoor kan het werk intrinsiek ‘onverwacht’ zijn en juist dat is betekenisvol.

Ik ben al heel lang geen amateur meer én ik heb pretenties. Ik bén geschoold, geoefend en héb ervaring, daar kan ik niet aan ontkomen. Mijn werk kan misschien dicht bij de betekenisvolheid van amateurisme komen door samenwerking met willekeurige voorbijgangers zonder enige scholing, oefening of ervaring. Dat houd ik me in ieder geval voor, terwijl ik samen met hen vierkanten teken op meubels en voorwerpen.

Tijdens openbare ateliers van United Objects komt het voor dat iemand niet durft mee te tekenen op een tafeltje. Het zijn vaak acht op de tien die het uiteindelijk toch -na een kwartier, een week, een maand- proberen. Een groot deel van hen begint aarzelend, “mag ik…”, en kan dan niet meer stoppen. Deze participanten overwinnen een zekere schaamte en angst. Als dat gebeurt ontstaan er momenten om ‘in te lijsten’.

Soms gaat het verder en ontstaat er tijdens het tekenen een band van vertrouwen tussen mij en een participant die regelmatig meedoet. Dat leidt er toe dat ik werkstukken (te zien) krijg die hij of zij thuis heeft gemaakt. Die werkstukken zijn nooit perfect maar ze zijn zonder uitzondering gemaakt uit liefhebberij en nieuwsgierigheid. Dat is het mooiste resultaat van United Objects: hun werken en het mijne vormen samen één geheel dat dan toch iets volmaakt bijzonders oplevert.

Foto beginpagina: kubus door stagiair meubelmaken Jerry op kastje betekend door kleuters Aloysiusschool en leerlingen praktijkschool Oost-ter-Hout, Haarlem, Soek en Hans.

Hoe ziet United Objects er uit door de ogen van een ander? Tine helpt elke woensdag mee en heeft haar eigen kijk op het project en de kunstenaar.

Een rode pet met vaalblauwe rugzak
en zwart gerande bril.
Een kunstenaar!
Even spullen halen,
twee tafeltjes en een plastic box.
Hallo! Hoe gaat ie?
Klaarzetten, uitpakken.

Een uitnodigende blik,
Een betoverende glimlach,
Wachten van achter een tafel
met vierkantjes.

Een kleine snuiter buigt zich
met zwarte stift over de tafel.
Net terug van de circusschool.
Leeuwen getemd?
Nu vierkantjes.
De kunstenaar spreekt,
Een monotone, zachte stem.
Wie ben jij? Wat doet u?

Een oudere dame aan de tafel,
De folder UO wel in de hand.
Nee, niet tekenen, wel praten.
OK.

Aan tafel bij de kunstenaar
worden voorzichtige vragen gesteld.
Luisteren. Rustig.
Bezig maar met aandacht.
Niet dat het moet, maar ze vertelt.
Een ontroerend levensverhaal
van eenzaamheid.

De dankbare stem, de tekenende stift
verstillen.
De witte voorwerpen wachten.
Nee, niet vandaag.

Tine Godts, 3 april 2020

Foto: Carlos Dekeyrel

Hoe ziet United Objects er uit door de ogen van een ander? Walter zet zijn kennismaking met United Objects op papier (zie foto voorzijde):

Maar bij mijn eerste kennismaking, zie ik dat Jef onmiddellijk twee mensen goeiedag gaat zeggen. Ik vraag mijn dochter wie die mensen zijn? En ze zegt me: “die man is een vriendelijke Nederlandse kunstenaar, Hans en die lieve vrouw is Tine, die hem bijstaat”! Hij maakt met alle kinderen en volwassenen, die willen of durven; tafeltjes (die hij wit geschilderd heeft) tot mooie kunstwerkjes!

Tine komt me plots ook vragen, of ik wil helpen met “het kunstvoorwerp”. Ik vertel haar, dat ik wil kijken hoe anderen dat doen. Ik beloof haar na nieuwjaar 2020 te helpen met Hans!

Zoals beloofd, kwam ik na Nieuwjaar 2020 terug in ’t Werkhuys. 

Hans legt me uit wat de bedoeling is van deze Kunstwerkjes. 

Hij vraagt me wat “kunst“ voor mij betekent en of ik vind dat kinderen gestimuleerd moeten worden door scholen en ouders? Ik begin ondertussen mijn vierkantjes te tekenen, (maar met een latje dat ik had meegebracht!).

Hans en ik beginnen een deels wetenschappelijk gesprek. Hij luistert aandachtig naar wat ik vertel. Ik vertel hem, wat “kunst” voor mij betekent! Kunst is zo alles omvattend. Zowel: muziek, koken, kalligrafie, tekenen, schilderen, pottenbakken, enz…

Kunst is iets “creëren”, wat je zelf mooi vindt en waar je plezier aan beleeft. Kunst is iets persoonlijks! Je kan het ervaren als iets dat je mooi vindt. Maar… zelfs iets dat je niet mooi vindt kan je toch omschrijven als kunst, omdat het gemaakt is met hart en ziel.

Ik vertel Hans en Tine dat ik als kind al graag tekende en boetseerde, maar het thuis moest loslaten. Later ontdek je dan toch, dat dit invloed op je heeft gehad. Je wordt bang om je belachelijk te maken!

En deze gesprekken zijn zo “aangrijpend” als het kunstwerk zelf.

De tijd vliegt voorbij.

De onverwachte uitnodiging op een publieke locatie, om vierkanten op een tafel te tekenen, zorgt voor een verrassing. Daardoor word je als voorbijganger even uit je dagelijkse routine gehaald.

De bedoeling is om vervolgens uit je dagelijkse gedachtenstroom te stappen door het tekenen van vierkanten in een patroon. Daar wordt je rustig van, want je hersenen kunnen even rustiger aan doen. Zo komt er ruimte vrij voor dagdromen, fantasieën en associaties.

Het lijkt meditatie maar er is een groot verschil. Bij meditatie richt je je blik naar de binnenkant van je lichaam. Bij vierkanten tekenen richt je je blik naar buiten om contact te maken met wat er op dat moment gebeurt. Contact met wat je tekent en contact met anderen. Vierkanten tekenen tijdens een ontmoeting zorgt voor een situatie die voor de ander net zo ongewoon is als voor jezelf. Het geeft toegang tot een informele en persoonlijke uitwisseling van gedachten met anderen. Je bent op dat moment in verbinding met anderen.

Iedereen vanaf 1,5 – 2 jaar kan een stift vasthouden, heeft voldoende oog- en handcoördinatievermogen om vierkanten te tekenen. Naast heel kleine kinderen kunnen grote, dikke, dunne, volwassen en oude mensen vierkanten tekenen. Ook mensen met dementie, lichte tremor of andere beperkingen, kunnen vierkanten tekenen. Taal, afkomst, opleiding, sociale status, religie of politieke overtuiging vormen geen beletsel. Iedereen is gelijk in deze situatie, precies zoals hij of zij is op dat moment.

Een vierkant is een basisvorm zonder bepaalde betekenis. De gezamenlijke tekening die ontstaat kan niet gelezen worden als een boodschap, het is een abstract beeld. Zo ontstaat een situatie waarin je mensen, die je normaal gesproken niet tegenkomt, gelijkwaardig kunt ontmoeten.

Iedereen tekent op eigen wijze unieke vierkanten, geen enkel vierkant is hetzelfde. De beperking maakt oneindig veel variaties en vormen mogelijk. Alle gezamenlijke tekeningen lijken op elkaar; ze zijn duidelijk lid van dezelfde familie. 

Voor iedereen die meedoet, ontstaat een persoonlijke betekenis van het tekenen en van de tekening. Als buitenstaander zie je dat niet, totdat je de onderkant van de tafels ziet. Daar heeft elke tekenaar zijn/ haar naam geschreven.

In het project United Objects heeft het tekenen van vierkanten op Ikea tafeltjes ook een functie. Tijdens het tekenen vertel ik over de Jaap Kruithof Collectie van het Mas. Je kan een Kruithofvoorwerp kiezen en mee naar huis te nemen om er strepen op te tekenen. Daarover gaan alle verhalen op dit blog.

Hoe reageren mensen op deze uitnodiging? Nou, zo:

Ik kan niet tekenen.

Mmh, het is zeker 30 jaar geleden dat ik iets tekende.

Nee, ik doe dat niet, ik zou de tekening kapot maken.

Ik durf dat niet; het mislukt en het is ook nog op een tafel.

Oh? Wat leuk!

Graag.

Waar moet ik beginnen? 

Moeten alle vierkanten gelijkmatig zijn?

Moet ik het doen zoals deze?

Mag ik ook zo vierkanten tekenen, dat de zijden niet allemaal even lang zijn?

Mag ik ze inkleuren of moet ik ze leeg laten?

Mag ik een lineaal gebruiken?

Mag ik met vierkanten een hart maken, een koffiepotje?

Kijk naar mijn handen, ze trillen.

Ik mocht als kind niet links schrijven.

Ik word hier heel zenuwachtig van.

Oké, één vierkantje dan.

Ik wil wél mijn naam er bij schrijven.

Laat mij maar kijken.

Alléén vierkanten?

Wanneer kan ik weer meetekenen?

Hoe ziet United Objects er uit door de ogen van een ander? Martha is in Nova mee vierkanten gaan tekenen om niet meer te stoppen. Wat ze zegt over het tekenen vat ik hier samen:

Gezelligheid, de mensen zijn rapper open.

Je hebt een doel.

Je wordt er rustig van.

Wow, ik kan dat.

Je fantasie gaat werken.

Nu zit ik vol ideeën, ik zie overal witte vlakken.

Op straat vind ik witte voorwerpen. Kijk, daar kan je op tekenen!

Gisteren wilde ik op mijn muren gaan tekenen. Maar nee, ik ga dat doen als we verhuizen.

Zestig jaar geleden op school was ik linkshandig en dat mocht niet. Je kreeg slaag met de regel.

Hier tekenen nu vier linkshandigen tegelijkertijd.

Als ik nog eens naar de Ikea ga, koop ik witte tafeltjes en witte potten. Als het winter wordt, is dat mijn winterhobby.

Ik heb hier mensen ontmoet die zwijgen.

Zelf kon ik ook zwijgen.

Ik ben beter en ook makkelijker geworden in praten.

Je ziet hoe anderen hier ook hun doel mee vinden. 

En minder zwijgen. 

Dat motiveert.

Dat is hartverwarmend.

co Nova, 12 maart 2020.